ترتیب مصحف عبدالله بن مسعوددر این مقاله از ترتیب سوره‌ها در مصحف ابن مسعود بحث می‌شود. ۱ - منابع اساسی در ترتیب ابن مسعوددرباره ترتیب مصحف ابن مسعود تنها دو منبع اساسی ( فهرست ابن ندیم و الاتقان سیوطی) وجود دارد. در فهرست ابن ندیم به نقل از فضل بن شاذان آمده است که تالیف سوره‌های قرآن در مصحف ابن مسعود چنین بوده است. ۲ - ترتیب مصحف ابن مسعودبقره ۲، نساء ۴، آل عمران ۳، المص (اعراف) ۷، انعام ۶، مائده ۵، یونس ۱۰، برائت ۹، نحل ۱۶، هود ۱۱، یوسف ۱۲، بنی اسرائیل ۱۷، انبیاء ۲۱، مؤمنون ۲۳، شعراء ۲۶، صافات ۳۷، احزاب ۳۳، قصص ۲۸، نور ۲۴، انفال ۸، مریم ۱۹، عنکبوت ۲۹، روم ۳۰، یس ۳۶، فرقان ۲۵، حج ۲۲، رعد ۱۳، سبا ۳۴، ملائکه (فاطر) ۳۵، ابراهیم ۱۴، ص ۳۸، الذین کفروا (محمد) ۴۷، القمر (لقمان) ۳۱، زمر ۳۹، حوامیم، مسبحات، حم مؤمن (غافر) ۴۰، حم زخرف ۴۳، سجده ۴۱، احقاف ۴۶، جاثیه ۴۵، دخان ۴۴، انا فتحنا (فتح) ۴۸، حدید ۵۷، حشر ۵۹، تنزیل السجده ۳۲، ق ۵۰، طلاق ۶۵، حجرات ۴۶، تبارک الذی بیده الملک ۶۷، تغابن ۶۴، منافقون ۶۳، جمعه ۶۲، حواریون (صف) ۶۱، قل اوحی (جن) ۷۲، انا ارسلنا نوحا (نوح) ۷۱، مجادله ۵۸، ممتحنه ۶۰، یا ایها النبی لم تحرم ( تحریم ) ۶۶، رحمن ۵۵، نجم ۵۳، ذاریات ۵۱، طور ۵۲، اقتربت الساعة (قمر) ۵۴، الحاقة ۶۹، اذا وقعت (واقعه) ۵۶، ن والقلم ۶۸، نازعات ۷۹، سئل سائل (معارج) ۷۰، مدثر ۷۴، مزمل ۷۳، مطففین ۸۳، عبس ۸۰، هل اتی علی الانسان ۷۶، قیامت ۷۵، مرسلات ۷۷، عم یتسائلون (نبا) ۷۸، اذاالشمس کورت (تکویر) ۸۱، اذا السماء انفطرت (انفطار) ۸۲، هل اتاک حدیث الغاشیة ۸۸، سبح اسم ربک الاعلی ۸۷، واللیل اذا یغشی ۹۲، فجر ۸۹، بروج ۸۵، انشقت (انشقاق) ۸۴، اقرا باسم ربک ۹۶، لا اقسم بهذا البلد ۹۰، والضحی ۹۳، الم نشرح لک (انشراح) ۹۴، والسماء والطارق (طارق) ۸۶، والعادیات ۱۰۰، ارایت (ماعون) ۱۰۷، القارعة ۱۰۱، لم یکن الذین کفروا من اهل الکتاب (بینه) ۹۸، والشمس وضحیها۹۱، والتین ۹۵، ویل لکل همزه ۱۰۴، فیل ۱۰۵، لایلاف قریش ۱۰۶، تکاثر ۱۰۲، انا انزلناه (قدر) ۹۷، والعصر ان الانسان لفی خسر ۱۰۳، اذا جاء نصرالله ۱۱۰، انا اعطیناک الکوثر ۱۰۸، قل یاایها الکافرون لااعبد ما تعبدون ۱۰۹، تبت یدا ابی لهب وتب ۱۱۱و قل هو الله احد الله صمد ۱۱۲. ۳ - نقل از ابن سیریناز ابن سیرین نقل است که عبدالله بن مسعود معوذتین و فاتحةالکتاب را در مصحفش نمی‌نوشت؛ ولی به هرحال، در این نقل تنها نام ۱۰۵ سوره آمده است. ۴ - سوره های محذوف در این ترتیبسورههایی که در این ترتیب نیامده‌اند عبارتند از: فاتحه، حجر، کهف، طه، نمل، شوری، زلزله ، فلق و ناس. ۵ - قول سیوطیدر ترتیبی که الاتقان به نقل از ابن اشته ذکر کرده، مصحف ابن مسعود دارای شش بخش بوده است. ۶ - بخش های شش گانه ابن مسعود- سور طوال: سوره‌های بقره، نساء، آل عمران، اعراف، انعام، مائده و یونس؛ - سور مئین: برائت، نحل، هود، یوسف، کهف و…؛ - سور مثانی: احزاب، حج، قصص، طس، نمل و…؛ - سور حوامیم: زخرف، سجده، حم عسق، احقاف و…؛ - سور ممتحنات: فتح، حشر، سجده، طلاق و…؛ - سور مفصل: رحمن، نجم، طور، ذاریات و…. ۷ - سوره‌های محذوف در قول سیوطیدر این ترتیب نیز سوره‌های حمد و معوذتین نیست. به گفته سیوطی، تعداد سوره‌ها در مصحف وی ۱۱۲ تا است؛ زیرا او معوذتین را نمی‌نوشت. به هر صورت، مجموع این سوره‌ها ۱۰۸ سوره و آن چه یاد نشده، از این قرار است: فاتحه، معوذتین، ق، حدید و الحاقة. [۱]
رامیار، محمود، تاریخ قرآن، ص۳۵۶-۳۶۰.
[۲]
زنجانی، ابو عبدالله بن نصر الله، تاریخ القرآن، ص۱۴۱-۱۴۴.
۸ - عناوین مرتبطمصحف ابن مسعود. ۹ - پانویس
۱۰ - منبعفرهنگنامه علوم قرآنی، برگرفته از مقاله «ترتیب مصحف عبدالله بن مسعود». |